Складаназлучаны сказ

Август 22, 2022

Главная
Лингвистика
Складаназлучаны сказ

Содержание

2. П Ы Т А Н Н І: 1. Складаназлучаныя сказы, іх характарыстыка. 2. Складаназлучаныя сказы са
3. Складаныя сказы, у якіх пры дапамозе паратаксічных злучнікаў або злучальных слоў аб'ядноўваюцца сінтаксічна раўнапраўныя прэдыкатыўныя часткі,
4. Прэдыкатыўных частак у складаназлучаным сказе можа быць дзве і больш: 1Кавадла звінела, і 2молат звінеў. 1Цяклі
5. Злучальныя злучнікі абумоў-ліваюць сінтаксічную раўнапраў-насць частак складаназлучанага сказа, незалежнасць іх адной ад другой: 1Я паціху ішоў
6. Злучнікі вызначаюць таксама характар адносін паміж часткамі складаназлучанага сказа; гэтыя адносіны могуць быць: спалучальныя, супастаўляльныя, пералічальна-размеркавальныя,
7. Але!!! Калі ў складаназлучаным сказе больш за дзве часткі, то яны могуць звязвацца злучнікамі, якія выражаюць
8. У сэнсавых адносінах часткі складаназлучанага сказа неаднолькавыя, яны могуць быць: адносна самастойныя; узаемаабумоўленыя.
9. Адносна самастойныя часткі можна пераставіць або ўжыць у якасці простых сказаў: Густы туман пакрыў зялёны луг,
10. Калі часткі ўзаемаабумоўленыя, яны больш цесна звязаны сэнсам і перастаноўка іх немагчымая: Перад востравам вада дайшла
11. На сувязь і ўзаемаабумоўленасць частак складаназлучанага сказа паказваюць розныя сродкі, якія, як і злучнікі, удзельнічаюць у
12. 3) пропуск у другой частцы членаў сказа, якія ёсць у першай: Жоравы здаваліся цяпер сярэбранымі, а
13. У адпаведнасці з будовай частак і характарам адносін паміж імі складаназлучаныя сказы могуць мець адкрытую або
14. Адкрытую структуру маюць сказы са спалучальнымі і пералічальнымі адносінамі. Часткі ў іх аднатыпныя па сваёй будове,
15. Закрытую структуру маюць сказы з супастаўляльнымі і далучальнымі адносінамі. У іх заўсёды дзве ўзаемаабумоў-леныя часткі, прычым
16. Такім чынам, прэдыкатыўныя часткі складаназлучаных сказаў у адпаведнасці са злучнікамі, якія адначасова з'яўляюцца і сродкам сувязі,
17. СПАЛУЧАЛЬНЫЯ ЧАСТКІ складаназлучаных сказаў звязваюцца спалучальнымі злучнікамі і, ды (=і) і злучальнымі словамі потым, затым, пасля,
18. У складаназлучаных сказах са спалучальнымі часткамі паведа-мляецца пра падзеі і з'явы, якія адбываюцца ў адзін і
19. Найбольш пашыраны сказы са злучнікам і, які звязвае часткі як з адносінамі адначасовасці, так і з
20. Злучнік ды звязвае часткі складаназлучаных сказаў толькі са значэннем адначасовасці, надаючы ім дадатковае значэнне катэгарычнасці: Над
21. Злучальныя словы потым, затым, пасля звычайна аб'ядноўваюць часткі складаназлучанага сказа з адносінамі паслядоўнасці: Праз дым вылятае
22. На адносіны адначасовасці і паслядоўнасці паказваюць таксама трывальна-часавыя формы дзеясловаў-выказнікаў. У складаназлучаных сказах з адносінамі адначасовасці
23. У складаназлучаных сказах з адносінамі паслядоўнасці выказнікі могуць ужывацца і ў аднолькавых, і ў розных формах:
24. Аднак найбольш выразна адносіны паслядоўнасці праяўляюцца ў такіх складаназлучаных сказах, у якіх дзеясловы-выказнікі ў прэдыкатыўных частках
25. Паміж часткамі складаназлучаных сказаў, звязаных злучнікам і, могуць выражацца прычынна-выніковыя адносіны, на якія паказвае парадак размяшчэння
26. СУПАСТАЎЛЯЛЬНЫЯ ЧАСТКІ складаназлучаных сказаў звязваюцца злучнікамі а, ж (жа), але, ды (=але), аднак, затое, толькі, якія
27. У складаназлучаных сказах з уласна супастаўляльнымі адносінамі толькі супастаўляюцца дзеянні, з'явы, факты, прадметы, прыметы, якія адрозні-ваюцца
28. У складаназлучаных сказах з супрацьпастаўляльнымі адносінамі паведамляецца пра супрацьлеглыя дзеянні, з'явы, якія супярэчаць адна другой. Сэнс
29. Зрэдку ўжываецца блізкі па значэнні да злучніка а злучнік ж (жа), які знаходзіцца не паміж часткамі,
30. У гутарковым стылі можа ўжывацца злучнік адно, блізкі па сваім значэнні да злучніка толькі: Вайна на
31. ПЕРАЛІЧАЛЬНА-РАЗМЕРКАВАЛЬНЫЯ ЧАСТКІ складаназлучаных сказаў звязваюцца злучнікамі і - і, ні - ні, або, або - або,
32. Злучнік і - і звязвае часткі складаназлучанага сказа, у якіх паказваецца пералічэнне аднолькава магчымых з'яў і
33. Паўторны злучнік то - то паказвае на паслядоўную змену падзей, іх чаргаванне: То сцюжа, то марозы,
34. Адносіны ўзаемавыключэння выражаюцца злучнікамі або, або - або, ці, ці - ці, пры якіх змест адной
35. Злучнікі ці то - ці то, не то - не то ўказваюць яшчэ і на няпэўнасць,
36. ДАЛУЧАЛЬНЫЯ ЧАСТКІ складаназлучаных сказаў звязваюцца злучнікамі а то, і то, ды і, ды і то, прычым,
37. У складаназлучаных сказах з далучальнымі адносінамі першая частка з'яўляецца асноўнай, можа ўжывацца асобна як просты сказ,
38. У ролі далучальных злучнікаў часта ўжываюцца спалучальныя і супас-таўляльныя злучнікі і, ды, а, але: Чалавек усё
40. Скачать презентацию

Слайд 2

П Ы Т А Н Н І:
1. Складаназлучаныя сказы, іх характарыстыка.

2. Складаназлучаныя сказы са спалучальнымі часткамі
3. Складаназлучаныя сказы з супастаўляльнымі часткамі
4. Складаназлучаныя сказы з пералічальна-размеркавальнымі часткамі
5. Складаназлучаныя сказы з далучальнай сувяззю.
6. Знакі прыпынку ў складаназлучаных сказах

Слайд 3

Складаныя сказы, у якіх пры дапамозе паратаксічных злучнікаў або злучальных слоў

аб'ядноўваюцца сінтаксічна раўнапраўныя прэдыкатыўныя часткі, называюцца СКЛАДАНАЗЛУЧАНЫМІ СКАЗАМІ.

Слайд 4

Прэдыкатыўных частак у складаназлучаным сказе можа быць дзве і больш:
1Кавадла

звінела, і 2молат звінеў.
1Цяклі дзянькі, ды2 йшлі нядзелі, і 3час тут вольны хлопцы мелі.

Слайд 5

Злучальныя злучнікі абумоў-ліваюць сінтаксічную раўнапраў-насць частак складаназлучанага сказа, незалежнасць іх адной

ад другой:
1Я паціху ішоў міма, а 2хлопчык, нібы той сланечнік, паварочваў следам за мной свой круглы тварык.

Слайд 6

Злучнікі вызначаюць таксама характар адносін паміж часткамі складаназлучанага сказа; гэтыя адносіны

могуць быць:
спалучальныя,
супастаўляльныя,
пералічальна-размеркавальныя,
далучальныя.

Слайд 7

Але!!!
Калі ў складаназлучаным сказе больш за дзве часткі, то яны

могуць звязвацца злучнікамі, якія выражаюць розныя адносіны:
Колькі часу лодка рухалася паўз бераг па плыні сама, але неўзабаве перавозчык мой пачаў веславаць, і лодка, пакідаючы за сабой ступкі-вірунчыкі, зрабіла імклівы паўкруг, вынеслася на сярэдзіну ракі.

Слайд 8

У сэнсавых адносінах часткі складаназлучанага сказа неаднолькавыя, яны могуць быць:
адносна

самастойныя;
узаемаабумоўленыя.

Слайд 9

Адносна самастойныя часткі можна пераставіць або ўжыць у якасці простых сказаў:

Густы туман пакрыў зялёны луг, і першай песняй празвінела птушка. або Першай песняй празвінела птушка, і густы туман пакрыў зялёны луг. ці Густы туман пакрыў зялёны луг. Першай песняй празвінела птушка.

Слайд 10

Калі часткі ўзаемаабумоўленыя, яны больш цесна звязаны сэнсам і перастаноўка іх

немагчымая:
Перад востравам вада дайшла да калень, і рагач з бакоў намацваў не дрыгву, а цвёрдае, як у рэчцы, дно.
Немагчымасць перастаноўкі частак абумоўлена не толькі іх сэнсавай сувяззю, але і асаблівасцямі будовы.
Першая частка больш самастойная, а наступныя будуюцца ў залежнасці ад папярэдняй.

Слайд 11

На сувязь і ўзаемаабумоўленасць частак складаназлучанага сказа паказваюць розныя сродкі, якія,

як і злучнікі, удзельнічаюць у аб'яднанні іх у адно цэлае:
1) наяўнасць у першай частцы агульнага члена сказа: На паляне стаялі калёсы і пасвіўся навязаны на калок гняды конь.
2) наяўнасць у наступнай частцы займеннікаў і прыслоўяў, суадносных з назоўнікамі папярэдняй часткі: Мінула восень, а за ёю прыйшла з марозамі зіма. Кіламетры праз тры пачаўся лес, і тут адразу стала спакойна і ціха.

Слайд 12

3) пропуск у другой частцы членаў сказа, якія ёсць у першай:

Жоравы здаваліся цяпер сярэбранымі, а крылы — нібыта празрыстымі.
4) суадносіны трывальна-часавых форм дзеясловаў-выказнікаў: Плыве ў садах апалых грушаў пах і падаюць лісты з рабіны чорнай.
5) паўторныя злучнікі перад кожнай часткай: І туман адпаўзае ў дрыгву клубамі, і жывіцаю пахне спрадвечны бор.

Слайд 13

У адпаведнасці з будовай частак і характарам адносін паміж імі складаназлучаныя

сказы могуць мець адкрытую або закрытую структуру.

Слайд 14

Адкрытую структуру маюць сказы са спалучальнымі і пералічальнымі адносінамі. Часткі ў

іх аднатыпныя па сваёй будове, і колькасць іх можа быць неабмежаванай:
Лагодна шалясцяць лясныя дрэвы, ды дробны дожджык цярушыцца аднекуль зверху.

Слайд 15

Закрытую структуру маюць сказы з супастаўляльнымі і далучальнымі адносінамі. У іх

заўсёды дзве ўзаемаабумоў-леныя часткі, прычым другая частка не дапускае наяўнасці трэцяй:
Мне рукі азяблыя полымя грэла, а роднае слова сагрэла душу.

Слайд 16

Такім чынам,
прэдыкатыўныя часткі складаназлучаных сказаў у адпаведнасці са злучнікамі, якія

адначасова з'яўляюцца і сродкам сувязі, і сродкам выражэння адносін паміж імі, падзяляюцца на:
спалучальныя,
супастаўляльныя,
пералічальна-размеркавальныя ,
далучальныя.

Слайд 17

СПАЛУЧАЛЬНЫЯ ЧАСТКІ складаназлучаных сказаў звязваюцца спалучальнымі злучнікамі і, ды (=і) і

злучальнымі словамі потым, затым, пасля, якія паказваюць на часавыя адносіны — адначасовасці або паслядоўнасці.

Слайд 18

У складаназлучаных сказах са спалучальнымі часткамі паведа-мляецца пра падзеі і з'явы,

якія адбываюцца ў адзін і той жа час (адначасова) або змяняюць адна другую (паслядоўна).

Слайд 19

Найбольш пашыраны сказы са злучнікам і, які звязвае часткі як з

адносінамі адначасовасці, так і з адносінамі паслядоўнасці:
Плывуць насустрач сонечнай вясне па рэках крыгі з шоргатам і трэскам, і сон-трава падміргвае ў сне цнатлівым і разгубленым пралескам.
Уткнуліся ў неба і зніклі ў змроку таполі, і зноў разлеглася, папаўзло па баках мутнае поле.

Слайд 20

Злучнік ды звязвае часткі складаназлучаных сказаў толькі са значэннем адначасовасці, надаючы

ім дадатковае значэнне катэгарычнасці:
Над вадой ля берага ціха спіць асока, ды лаза зялёная жаліцца-шуміць.
Чарнее слуп каля дарогі, ды снег мяцеліца мяце.

Слайд 21

Злучальныя словы потым, затым, пасля звычайна аб'ядноўваюць часткі складаназлучанага сказа з

адносінамі паслядоўнасці:
Праз дым вылятае некалькі іскраў, потым яго праразаюць зыркія языкі полымя.
Гара крута абрывалася, затым абрыў пераходзіў у пакаты спуск.
Дзесьці за кустамі заржаў конь, пасля данесліся вясёлыя галасы начлежнікаў.

Слайд 22

На адносіны адначасовасці і паслядоўнасці паказваюць таксама трывальна-часавыя формы дзеясловаў-выказнікаў. У

складаназлучаных сказах з адносінамі адначасовасці выказнікі ўжываюцца ў адной і той жа часавай форме — цяперашняга, прошлага або будучага часу:
Ноч глухая ляжыць за вокнамі самотнай хаты, і плачацца на горкую нядолю за мокрым шклом раздзеты чорны сад.
Наліліся сокам спелыя брусніцы, і каля дарогі выраслі грыбы. Зашуміць высокая пшаніца, і зацвіце блакітны лён.

Слайд 23

У складаназлучаных сказах з адносінамі паслядоўнасці выказнікі могуць ужывацца і ў

аднолькавых, і ў розных формах:
Яна спявала, і ўслед за голасам усё набліжаўся, ясней вырысоўваўся воблік спявачкі.
Прайшлі дажджы, і ўсё буяе.

Слайд 24

Аднак найбольш выразна адносіны паслядоўнасці праяўляюцца ў такіх складаназлучаных сказах, у

якіх дзеясловы-выказнікі ў прэдыкатыўных частках маюць розную часавую форму:
І ўсе балотныя палянкі цвітуць агнямі журавін, і неўзабаве ўспыхнуць гронкі чырвоных, яркіх арабін.
Зносіць вецер сухія лісты, і зіма неўзабаве пастукае ў нашыя дзверы.
Вухматы, пухкі снег пасыпаў, і кулачкі засохлых лісцяў сціскаюць маладыя ліпы.

Слайд 25

Паміж часткамі складаназлучаных сказаў, звязаных злучнікам і, могуць выражацца прычынна-выніковыя адносіны,

на якія паказвае парадак размяшчэння частак: прычына заключаецца ў першай частцы, а вынік — у другой:
Уначы добра падмаражвала, і ў лесе санная дарога яшчэ трымае.

Слайд 26

СУПАСТАЎЛЯЛЬНЫЯ ЧАСТКІ складаназлучаных сказаў звязваюцца злучнікамі а, ж (жа), але, ды

(=але), аднак, затое, толькі, якія паказваюць на супастаўляльныя адносіны.
Супастаўляльныя адносіны маюць наступныя разнавіднасці:
уласна супастаўляльныя;
супрацьпастаўляльныя.

Слайд 27

У складаназлучаных сказах з уласна супастаўляльнымі адносінамі толькі супастаўляюцца дзеянні, з'явы,

факты, прадметы, прыметы, якія адрозні-ваюцца паміж сабой.
Для сувязі частак ужываецца найчасцей злучнік а:
Добрая слава ў кошыку ляжыць, а благая па дарожцы бяжыць.
Воўк не пастух, а свіння не агародніца.

Слайд 28

У складаназлучаных сказах з супрацьпастаўляльнымі адносінамі паведамляецца пра супрацьлеглыя дзеянні, з'явы,

якія супярэчаць адна другой.
Сэнс другой часткі ў такіх сказах не адпавядае сэнсу першай, а часткі звязваюцца з дапамогай злучнікаў але, ды (=але), аднак, затое, толькі:
Кожны праўду знае, але (ды, аднак, затое, толькі) не кожны яе любіць.

Слайд 29

Зрэдку ўжываецца блізкі па значэнні да злучніка а злучнік ж (жа),

які знаходзіцца не паміж часткамі, а ў другой частцы пасля таго члена сказа, які супастаўляецца з адпаведным членам сказа першай часткі:
Я хлеба ў багатых прасіў і маліў, яны ж мне каменні давалі.
Ліха знойдзе ўсюды, шчасце ж уцякае.

Слайд 30

У гутарковым стылі можа ўжывацца злучнік адно, блізкі па сваім значэнні

да злучніка толькі:
Вайна на румынскай зямлі прыціхла, адно ў небе шумелі начныя бамбардзіроўшчыкі.

Слайд 31

ПЕРАЛІЧАЛЬНА-РАЗМЕРКАВАЛЬНЫЯ ЧАСТКІ складаназлучаных сказаў звязваюцца злучнікамі і - і, ні -

ні, або, або - або, ці, ці - ці, то - то, не то - не то, ці то - ці то, якія выражаюць адносіны пералічэння, чаргавання або ўзаемавыключэння з'яў ці падзей.

Слайд 32

Злучнік і - і звязвае часткі складаназлучанага сказа, у якіх паказваецца

пералічэнне аднолькава магчымых з'яў і падзей; у адмоўных сказах пералічэнне падзей выражаецца злучнікам ні - ні:
I грукаюць голлем дубы, і ветры паўднёвыя веюць, і ўзгоркі крутыя гарбы пад сонечнай спёкаю грэюць.
Ні лесу, ні бяроз, абапал шэрая, мутная шыр.
Ні лісце не зашалясціць, ні птушка не праляціць.

Слайд 33

Паўторны злучнік то - то паказвае на паслядоўную змену падзей, іх

чаргаванне:
То сцюжа, то марозы, то навальніца, дождж, то часам у дарозе захопіць змрок і ноч.

Слайд 34

Адносіны ўзаемавыключэння выражаюцца злучнікамі або, або - або, ці, ці -

ці, пры якіх змест адной часткі выключае магчымасць зместу другой:
Час ад часу прагудзе машына, або (ці) прагрукаціць амаль пусты трамвай.
Або іх тут не было, або яны не адважваліся падаваць голасу.

Слайд 35

Злучнікі ці то - ці то, не то - не то

ўказваюць яшчэ і на няпэўнасць, невыразнасць падзей, якія ўзаемавыключа-юцца:
Не то сякера мерна чэша, не то хтось кашляе ці брэша.

Слайд 36

ДАЛУЧАЛЬНЫЯ ЧАСТКІ складаназлучаных сказаў звязваюцца злучнікамі а то, і то, ды

і, ды і то, прычым, прытым, і таму, а таму і інш., якія выражаюць далучальныя адносіны.

Слайд 37

У складаназлучаных сказах з далучальнымі адносінамі першая частка з'яўляецца асноўнай, можа

ўжывацца асобна як просты сказ, а другая частка з'яўляецца дапаўненнем да яе.
У другой частцы змяшчаюцца дадатковыя звесткі, заўвагі да першай, указваецца на прычыну таго, пра што паведамляецца ў першай:
Аб'езд быў далёка, і таму рашылі паспрабаваць прайсці праз мост.

Слайд 38

У ролі далучальных злучнікаў часта ўжываюцца спалучальныя і супас-таўляльныя злучнікі і,

ды, а, але:
Чалавек усё жыццё правёў у дарозе, а ў дарозе нельга быць слабым.
На дварэ ўжо цёмна, ды яшчэ дождж лье як з вядра.
Рукавіца засталася толькі адна, і тая, мокрая ад снегу, не грэе.